Going home

Je zal maar in Zambia geboren zijn, als kind van arbeiders, niet van politici of andere machthebbers. De wereld ziet er dan heel anders uit dan die van ons. Het Saint Francis Hospital staat in Katete, een goede 6 uur rijden met de auto van Lusaka vandaan. In Lusaka rijden gloednieuwe Landcruisers en andere dure dikke luxe auto’s. Het is algemeen bekend dat veel van deze auto’s met corruptiegelden betaald zijn. Hier zien we geen luxe auto’s. Hier verplaatsen mensen zich te voet of nemen voor vijf kwacha (30 eurocent) de fietstaxi. Af en toe zie je een oud barrel rijden. Het lijkt er sterk op dat het geld wat in Zambia is, zich in Lusaka concentreert. Feit is dat het ziekenhuis in 2019 maar drie van de twaalf maanden overheidsgeld heeft ontvangen en dit leidt tot grote problemen. Door de powercuts draait de generator overuren en een generator draait niet op lucht. Er moet brandstof in. De schuld bij het tankstation is echter al meer dan 30.000 Kwacha, wat ongeveer gelijk staat aan 1.800 euro. Een enorm bedrag. Het tankstation heeft personeel te betalen en wil niet meer leveren. Het ziekenhuis heeft zelf natuurlijk ook personeel te betalen, maar dat lukt niet altijd. Toch werken de mensen gewoon door. Ze leven zonder geld. Rijke mensen kunnen een verzekering afsluiten, dat is de reden dat in Lusaka de privé klinieken als paddenstoelen uit de grond schieten. Hier is een maar een heel klein deel van de mensen verzekerd. Ik kan m’n hoofd erover breken. Hoe kan je het leven hier makkelijker maken? Hoe houd je een ziekenhuis draaiende zonder voldoende verzekerings-en/of overheidsgelden? Ik vraag me ook af of de penibele situatie waar het ziekenhuis zich in bevindt, de reden is waarom de directeur ons ronduit onbeschoft behandelt. Het is stuitend hoe hij ons negeert en afkapt. Daar tegenover staat dat hier zoveel lieve aardige mensen rondlopen, dat we ons niet door één man waar we hopelijk weinig mee te maken hebben uit het veld laten slaan. Het is nu de 14^edag hier in Katete en iedere dag zijn we ons er van bewust dat we in een compleet ander universum zijn beland. Aan de powercuts waren we al gewend, al schrik je je soms het lazarus als midden in de nacht alle lichten weer aanspringen. Het is ook niet de eerste keer dat we op een plek zijn waar niet altijd water uit de kraan komt als je die open draait. De kwalen van de patiënten in het ziekenhuis zijn ook anders dan in Nederland en dat geldt ook voor de behandeling. Bloed is er niet. Dit is een overheidsprobleem waar we geen invloed op hebben. Het is volgens de assistenten sowieso verboden om je negatief uit te laten over de regering. Mensen overlijden met bosjes. Als je met iemand over zijn of haar familie praat is er altijd wel een vader, moeder, broer en/of zus vroegtijdig overleden. Het leven is hier nu eenmaal zoals het is. Mensen berusten daar in. De uitdagende puzzel die wij zonder succes proberen te ontrafelen is de communicatie. Hoe krijg je iemand te spreken? Hoe komt dan het juiste onderwerp op tafel? En hoe krijg je het in hemelsnaam voor elkaar om redelijk betrouwbare info los te krijgen? Het valt ons op dat de hospital administrator die we nodig hebben voor ons papierwerk, het huis en werk voor Annelies, ons ontloopt. We wachten vergeefs bij zijn kantoor en op email en sms-jes wordt niet gereageerd. We zijn er al achter dat onze papieren helemaal niet geregeld zijn, zoals dat ook bij de andere vrijwilligers niet het geval was. Gelukkig hebben we het na een paar afspraken en telefoontjes voor elkaar dat we het zelf mogen regelen. Via een online site kan dit binnen drie dagen geregeld te zijn. Waar we minder invloed op hebben is het huis en het werk voor Annelies. En vooral dat laatste vinden we belangrijk en daar hebben we de directeur voor nodig…als ik bij hem binnen stap is het eerste wat hij zegt: “Ik heb verlof en ga geen beslissingen nemen”. Ik heb op dat moment nog niets gezegd, laat staan gevraagd en voel de irritaties naar boven komen. We hebben al dagen door dat er slecht nieuws voor ons is, maar dat niemand ons dat durft te vertellen. Wij kunnen alleen maar gokken wat het is. Toen we bij het huis zijn gaan kijken, was er een inspecteur die vertelde dat de septic tank nog wel drie weken zou duren. Zou dat het slechte nieuws zijn? Als we onze online aanvraag met Robert, de senior administrator, aan het regelen zijn, komen we erachter dat deze superfijne man ook over de huizen gaat. Oh, dus als er iets mankeert aan ons mooie nieuwbouwhuis aan de rotonde kunnen we bij jou terecht? En dan merken we het allebei… hij zegt het niet, maar we weten genoeg. Het mooie nieuwbouwhuis waar we iedere dag zijn gaan kijken, wordt niet ons nieuwe huis. En inderdaad, als we eindelijk de hospital administrator spreken, komt het hoge woord eruit. Hij kijkt ons geen een keer aan, als hij het vertelt. Tekort aan funding en uitloop van de bouw wordt als reden gegeven, maar we vermoeden dat dit niet de enige oorzaken zijn. Maandag zal hij ons het huis laten zien, wat ze nu voor ons bestemd hebben. Daarna zal hij ook met Annelies praten over het werk wat ze kan gaan doen. We zijn benieuwd…

We kunnen wel wennen aan het leven op het ziekenhuisterrein. Als we net aangekomen zijn, schuiven we aan bij Joop. Hij heeft fantastisch Indisch gekookt voor een selecte groep uit het ziekenhuis. Met drie Nederlanders, een dame uit Bangladesh en drie Zambiaanse vrouwen hebben we de grootste lol om de cultuurverschillen. De ladies kunnen smakelijk vertellen dat een huwelijk tussen een blanke en een zambiaan zeker toegestaan is, maar in de praktijk absoluut onmogelijk is. Een blanke zal nooit kunnen wennen aan het feit dat je de hele familie bij het huwelijk cadeau krijgt. Ze komen onaangekondigd langs, je mag (ook na een week of langer) absoluut geen hint geven dat het tijd is om te vertrekken en je moet ook nog eens cadeau’s meegeven die in de smaak vallen als ze uiteindelijk besluiten wel te vertrekken. We krijgen ook te horen wat er gebeurt als je echtgenoot overlijdt. De vrouw moet zo snel mogelijk haar beste vriendin bellen en aan niemand laten zien dat ze verdriet heeft. De beste vriendin kan dan de waardevolle spullen in veiligheid brengen voordat de gemeenschap doorheeft dat de echtgenoot is overleden. Als alles veilig achter slot en grendel staat, kan het rouwen starten. De hele gemeenschap komt langs, verwachten dat er genoeg eten is en als ze na een paar dagen weggaan nemen ze spullen mee uit het huis. Dit is tegenwoordig verboden, maar gebeurt nog steeds. Op het ziekenhuisterrein zijn ook een heel stel westerse jonge artsen gevestigd die hier voor een half jaar of 9 maanden zijn. Supergezellig! Op maandag wordt er samen gegeten, van de gerechten die iedereen zondag bereidt heeft. Tenminste als er op zondag elektriciteit is, want al hun kookstellen werken op elektriciteit. Gas is duur, maar wij vinden het wel handig dat we in ons tiny huisje genaamd A3 altijd kunnen koken. We gaan proberen in ons nieuwe huis een fornuis op gas te regelen, want tussen 18u en 22u is de elektriciteit er wel heel vaak af. Maandag om half 12 hebben we weer een afspraak met de hospital administrator voor het werk van Annelies en om te kijken naar het huis. We leren snel en spreken af dat Annelies gaat wachten en mij belt als we hem kunnen spreken. Dit is uiteindelijk na half twee. We vragen eerst naar het werk, we worden weer niet aangekeken en er wordt gezegd dat er een big problem is.. we kijken elkaar aan, zal het avontuur nu al eindigen? Maar the big problem is dat er een contract nodig is en dat het contract door iemand in Chipata moet worden goedgekeurd. Dit klinkt niet onoverkomelijk. Dan het huis.. geen verrassing… het huis is nog niet leeg en hij kan het ons niet laten zien. Het wordt woensdag. Ondertussen praten we met HR om te regelen dat ik op de overheidspayroll gezet kan worden. We moeten dan wel drie jaar blijven in plaats van twee. Geen probleem, we vinden dat we samen goed kunnen omgaan met de Afrikaanse realiteit. In ons geval een onbeschofte directeur, een tweede man waar geen afspraken mee te maken is en een groot gebrek aan middelen zoals, bloed, brandstof, gaasjes, medicijnen en ga zo maar door. Ondertussen is de coronasituatie ook in Zambia doorgedrongen. Studenten worden door hun universiteiten teruggeroepen en de regering heeft een verklaring met noodzakelijke maatregelen uitgedaan. Dinsdag na ellenlang visite lopen waarbij lunch erbij inschiet is er een coronabespreking. De brief van het ministery of health wordt voorgelezen en dan wordt er in het wilde weg gevraagd of iemand ideeën heeft om Corona aan te pakken. Ik vermoed dat dit vraagstuk in Nederlandse ziekenhuizen anders is aangepakt. Maar we opperen met z’n allen ideeën die vrijwel allemaal worden genegeerd of afgekeurd. Triage vinden ze onethisch, studenten kan je niet thuis houden, de bespreking die plaatsvindt met ongeveer 100 man in een kleine ruimte moet gewoon op dezelfde manier blijven doorgaan. Met mijn Nederlandse blik heb ik moeite met deze houding. Er wordt ook nog verteld hoeveel materiaal er nodig is en hoeveel materiaal er beschikbaar is. Het verschil is enorm. Er zijn bijvoorbeeld maar 7 beademingsapparaten in de provincie die 2,5 mln mensen bedient. Ik hoop maar dat Zambia Corona buiten haar landgrenzen kan houden. ’s Avonds opereer ik samen met John, de orgaantransplanteur uit de UK een oudere dame. Dit was een lange zware dag en de volgende dag blijkt nog vele malen zwaarder te worden. Het begint met harde kritiek en publiek op de operatie die John en ik hebben uitgevoerd vorige avond. Pas als een assistent ook nog eens uitlegt waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt is het akkoord. Het is niet de eerste keer dat er door de chirurg niet naar mijn argumenten geluisterd wordt.  Als iemand anders daarna hetzelfde zegt, wordt het wel gehoord. Er bekruipt me vaak het gevoel dat de arts me niet naast hem wil hebben. Met dit humeur ga ik samen met Annelies naar de hospital administrator. We hebben onze tactiek gewijzigd, geen tijdstip afgesproken zodat hij ons niet bewust kan ontlopen. Hij is er, hang ongeïnteresseerd horizontaal in z’n stoel. Moe, vraag ik? Nee hoor, ik voel me prima. Natuurlijk kan hij het huis nog steeds niet laten zien. We hebben gisteren ook een mailtje gehad dat er vragen zijn omtrent mijn diploma’s, dus we lopen ook nog een kamertje verder binnen. De Nederlandse diploma’s en titels worden niet begrepen. Ik probeer het zo goed mogelijk uit te leggen. Ring.. als ik m’n telefoon opneem, hoor ik de enigszins paniekerige stem van een van de assistenten uit de UK. Hij moet me direct spreken. Het blijkt dat de directeur achter mijn rug om aan hem vraagt of mijn diploma’s wel in orde zijn, of ik wel echt een chirurg ben. M’n humeur was al niet best, maar nu kook ik. We besluiten tot een vroege lunch om een en ander te laten bezinken. Samen zijn we er vrij snel uit. Hier moeten we weg. Laten we morgen in A₃ stappen en naar Malawi rijden. Relaxen aan het meer en zien wat de toekomst ons brengt. We proberen de directeur nog te spreken te krijgen. Ondanks dat we hem een berichtje gestuurd hebben dat we hem dringend moeten spreken, 2 uur bij z’n kamer hebben gewacht, hij ons recht in het gezicht aankijkt, heeft hij weer de negeer en geen-tijd houding. Ons besluit is goed. We mailen hem dat we weggaan en waarom. Drinken nog een biertje bij Joop en als we naar de lodge lopen, komt er een email van buitenlandse zaken binnen met de mededeling: “ Reis alleen als het strikt noodzakelijk is” en “de mogelijkheden om naar Nederland te vliegen worden drastisch verminderd”. Ook vernemen we dat diverse Afrikaanse grenzen dicht zijn. We moeten snel een besluit nemen. Hals over kop besluiten we naar Nederland terug te gaan, als dat tenminste lukt. Tickets boeken gaat nog relatief eenvoudig. Vrijdag om 4:30 vliegen we naar istanbul als de vlucht niet wordt gecanceld. Het is allemaal heel onwerkelijk voor ons. s-Avonds rond een uur of acht krijgen we nog wel bericht van de directeur dat hij en z’n staf de ontstane situatie de volgende ochtend met ons willen bespreken. Too little, too late. Morgenochtend zitten we in de auto op weg naar Nederland. Een leeg, onwerkelijk Nederland volgens de berichten die we vanuit het thuisfront ontvangen. Zullen we nog even WC papier inslaan?